PRZEMOC W POLSKIEJ SZKOLE

„Zdrowie i bezpieczeństwo naszych dzieci to inwestycja w przyszłość narodu. (…) W każdym wolnym kraju kwestie dotyczące ingerencji państwa w życie obywateli są przedmiotem debaty. Jak znaleźć granicę między tym, co konieczne, by ludzie czuli się bezpieczni, a ich naturalną potrzebą wolności. (…) jest jeden obszar, w którym tę granicę warto jednak przesunąć. To bezpieczeństwo fizyczne naszych dzieci. Dlatego chciałabym, aby samorządy we współpracy z rodzicami mogły decydować o zakresie monitoringu w szkołach. Dofinansujemy ten projekt w wysokości 50% kosztów zakupu instalacji monitoringu. Pozostałe 50% zapewnią samorządy. Chciałabym, aby taki program działał od początku 2016 roku”.

Ten fragment expose premier Ewy Kopacz (stenogram tutaj) wywołał medialną dyskusję o bezpieczeństwie w polskiej szkole. Proponujemy przyjrzenie się problemowi z różnych punktów widzenia. Na początek – przegląd badań i działań podejmowanych przez najważniejsze instytucje.

BADANIE NAJWYŻSZEJ IZBY KONTROLI

Informacja o wynikach kontroli przeciwdziałania zjawiskom patologii wśród dzieci i młodzieży szkolnej została opublikowana przez NIK w lipcu 2014 roku. Celem kontroli była ocena realizacji zadań prowadzonych przez szkoły oraz przez jednostki samorządu terytorialnego. Oceniono również realizację wniosków pokontrolnych z kontroli przeprowadzonej w 2007 roku Przeciwdziałanie zjawiskom patologii w szkołach i placówkach oświatowych.

„Przeprowadzone przez Izbę rozpoznanie wskazuje, że trudności wychowawcze w grupie dzieci i młodzieży występują w dużym nasileniu we wszystkich typach szkół. Szczególnie w gimnazjach wielu uczniów prezentuje nieprawidłowe wzorce zachowań powstałe we wczesnym dzieciństwie i utrwalone na wcześniejszych etapach edukacji. W ostatnich latach pojawiły się nowe zjawiska patologiczne: tyranizowanie oraz przemoc rówieśnicza z użyciem mediów elektronicznych. Ocenia się, że przemocy w tzw. sieci doświadcza ponad połowa dzieci w Polsce. Niepowodzeniem zakończyła się realizacja rządowego programu Bezpieczna i przyjazna szkoła wdrażanego przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w latach 2008–2011. Jego celem miało być uzyskanie poprawy stanu bezpieczeństwa uczniów, ograniczenie występujących zjawisk patologicznych, w tym szczególnie agresji i przemocy rówieśniczej”.

NIK ocenia, że prowadzone przez ostatnie dwa lata działania nie przyniosły efektów. Największym problemem pozostają nadal agresja słowna i fizyczna skierowane do rówieśników i osób dorosłych, w tym nauczycieli. Skala tych zjawisk nasiliła się w porównaniu do lat ubiegłych. Inne niepokojące zjawiska to wagary, palenie papierosów i zażywanie narkotyków (ponad 30% uczniów było świadkiem narkotyzowania lub słyszało o takim zachowaniu od kolegów). Jako podstawową przyczynę problemów NIK podaje niedopasowanie podejmowanych przez szkoły działań do rzeczywistych zagrożeń: brak realnego rozpoznania potrzeb uczniów w szkolnych programach profilaktycznych i wychowawczych, niestosowanie programów z Systemu Rekomendacji Programów Profilaktycznych i Promocji Zdrowia Psychicznego, niewystarczające przygotowanie kadry pedagogicznej do identyfikowania ryzykownych zachowań uczniów i podejmowania skutecznych działań. Również gminy zaniedbały problem, nierzetelnie kontrolując realizację obowiązku nauki i nieprawidłowo wykorzystując środki (pieniądze przeznaczone na rozwiązywanie problemów alkoholowych i przeciwdziałanie narkomanii kierowano na pokrycie deficytu budżetowego i spłatę wcześniejszych zobowiązań). Ponad 77% kontrolowanych gmin zaniżało kwoty na dofinansowanie doskonalenia nauczycieli. Zwrócono również uwagę na niespójność przepisów rozporządzenia Ministerstwa Edukacji Narodowej dotyczącego ramowych statutów z zapisami o systemie oświaty w części dotyczącej uchwalania programu wychowawczego i profilaktycznego. Wnioski pokontrolne NIK skierowane odpowiednio do MEN, dyrektorów szkół oraz burmistrzów i prezydentów są bardzo konkretne. Jednym z nich jest zwiększenie udziału nauczycieli w różnych formach doskonalenia zawodowego dotyczących rozpoznawania zjawisk patologicznych, projektowania i ewaluacji odpowiednich działań. Zachęcamy do zapoznania się z pełnym dokumentem NIK (tutaj). Przedstawia bardzo pouczające dane i może pomóc w lepszym zaprojektowaniu właściwej strategii postępowania w szkołach.

ODPOWIEDŹ MEN

Również w lipcu, w odpowiedzi między innymi na raport NIK (także na dezyderat nr 8 Komisji Edukacji, Nauki i Młodzieży Sejmu RP) Rada Ministrów przyjęła rządowy projekt Bezpieczna i przyjazna szkoła na lata 2014–2016. Projekt zakłada, że „warunkiem zmniejszania agresji i przemocy w szkole jest m.in. kształtowanie prawidłowych relacji i przyjaznego klimatu społecznego w środowisku szkolnym opartym na wzajemnym szacunku i zaufaniu uczniów, nauczycieli i rodziców oraz otwartości szkoły na współpracę ze środowiskiem zewnętrznym”. Cele szczegółowe to „kreowanie zdrowego, bezpiecznego i przyjaznego środowiska szkoły i placówki, zapobieganie problemom i zachowaniom problemowym dzieci i młodzieży, promowanie zdrowego stylu życia”. O tym, kto i z jakiej puli będzie finansował zadania oraz o tym, jakie są oczekiwane rezultaty programu, można przeczytać tutaj.

IBE O PRZEMOCY

Pod koniec sierpnia na stronie internetowej Instytutu Badań Edukacyjnych pojawiło się opracowanie Agresja i przemoc szkolna – raport o stanie badań. Autorką opracowania jest Agata Komendant-Brodowska, która wykorzystała w nim fragmenty własnej rozprawy doktorskiej Grupowe uwarunkowania przemocy szkolnej, powstającej w Instytucie Socjologii Uniwersytetu Warszawskiego pod kierunkiem prof. Grzegorza Lissowskiego. Mimo naukowego charakteru opracowania, jest to bardzo bogaty i napisany przystępnym językiem materiał, który klasyfikuje i porządkuje obszerną wiedzę w oparciu o prowadzone w szkołach w Polsce i za granicą badania. Uważamy, że może służyć jako podręcznik i pomóc wielu nauczycielom w dostrzeżeniu i zrozumieniu zjawisk zachodzących w społeczności szkolnej oraz w zweryfikowaniu często błędnych wyobrażeń na temat przemocy szkolnej. Pomoże również w działaniach profilaktycznych, wskazując na typowe cechy ofiary agresji i agresora oraz na cechy grupy (klasy), a nawet szkoły sprzyjające agresji bądź ją osłabiające. Naprawdę warto się zapoznać z tym opracowaniem (do pobrania tutaj).

„Dane wskazują, że w polskich szkołach występuje cały wachlarz zachowań agresywnych, od wyzwisk, poprzez celowe wykluczanie uczniów z grupy, aż po kradzieże i pobicia. Powszechnym zjawiskiem jest agresja werbalna. Problem przemocy systematycznej, czyli dręczenia szkolnego, nie jest w Polsce marginalny. Zależnie od przyjętej metody badawczej można przyjąć, że od 9 do kilkunastu procent polskich uczniów jest regularnie prześladowanych przez swoich szkolnych kolegów i koleżanki. (…) Dane z badań prowadzonych w Polsce nie potwierdziły dotychczas powszechnego – jak się wydaje – poglądu, że skala przemocy jest wyższa w szkołach z bardzo dużą liczbą uczniów niż w szkołach mniejszych”.

KONFERENCJA ORE

Konferencję inaugurującą rządowy program zorganizował 2 października 2014 r. Wydział Wychowania i Profilaktyki Ośrodka Rozwoju Edukacji. Podczas wykładów, warsztatów i debat zgłębiano różne aspekty przemocy rówieśniczej i szukano odpowiedzi na pytanie, jak skutecznie ograniczać zjawisko przemocy i kształtować przyjazny klimat szkoły. Na stronie internetowej ORE znajduje się bogaty zbiór różnorodnych materiałów na temat zapobiegania agresji i przemocy w szkole. Po kliknięciu w odpowiedni element mozaiki u dołu strony pojawiają się materiały, najczęściej do pobrania w formacie PDF. Zachęcamy do zapoznania się z tymi źródłami (tutaj). Za szczególnie interesujące i przydatne uznaliśmy dwa filmy z wykładami prof. UAM Jacka Pyżalskiego. Pierwszy wykład poświęcony jest podstawowym informacjom na temat przemocy rówieśniczej (tutaj), a drugi – skutecznym działaniom profilaktycznym i zaradczym (tutaj).

Mamy nadzieję, że przedstawiony materiał będzie inspiracją do wieloaspektowych dyskusji, a dyskusje zaowocują poprawą klimatu panującego w szkołach, aby zarówno uczniom, jak i nauczycielom było w nich bezpieczniej i lepiej.